Хүн төрөлхтөн түүхэндээ сайн сайхан зүйлүүд олныг бий болгосон хэрнээ мөн л гутамшигт муу үйлдлүүдийг байнга гаргаж ирсэн. Мэдээж сайн нь муугаасаа их байсан учраас өнөөгийн соёлт нийгэм бий болсон байж л таарна. Харин тэр муу үйлдлүүдийн нэг нь яалт ч үгүй колончлол юм. Өнгөрсөн зууны эхээр дэлхий даяар колончлолын эсрэг маш хүчтэй тэмцлийг өрнүүлж байжээ. Үүний үр дүнд Дэлхий хоёрдугаар дайнаас хойш Африк, Америк, Европи, Ази тивийн тавь шахам орон, нийтдээ хагас тэрбум гаруй хүн өөрсдийн эх нутаг, улс орондоо эзэн нь болж, өрнөдийн эзэнт гүрнүүдийн колончлолоос чөлөөлөгдсөн байдаг.

 

Тэдгээр улс орнуудын дотор эртний түүхт Энэтхэг, Египет болон Хойд Америкт өөрсдийн оршихуйг тунхаглаж чадсан Куба зэрэг өнөөгийн тусгаар тогтносон олон орнууд хамрагдаж байгаа болно. Энэ бол хүн төрөлхтний түүхэн дэх гайхамшигт он жилүүд байсан аж. Гэвч колончлолын аюулын эсрэг хүн төрөлхтөн босч тэмцээд зуу орчим жил болж байхад, зарим улс орнууд колонлолоос чөлөөлөгдөөд нэгэн жарныг ч элээгээгүй байхад дэлхий даяар дахин колончлолийн асуудал маш хүчтэй сөхөгдөн тавигдаж байна. Энэ бол шинэ колончлолын аюул юм. Шинэ колончлолыг олон улсын тайлбар тольд “Хөгжил буурай орнуудыг хөгжингүй орнууд эдийн засаг, даяарчлал, соёлын түрэмгийллийн тусламжтайгаар өр зээлэнд оруулан тэдэнд улс төрийн болон эдийн засгийн хяналтаа тогтоож байгаа явдал” хэмээн заасан байдаг.

 

Ер нь шинэ колончлолын бодлого нь колончлолыг халсны дараа шинэ арга замаар бий болсон бөгөөд энэ талаар эксистанцлизмын гол төлөөлөгч, Францын нэрт зохиолч Жан Поль Сартр “Колончлол ба шинэ колончлол”, Америкийн философич, нийгэм судлаач Ноам Чамски “Гуравдугаар фашизм ба Вашингтоны хэлхээ холбоо” гэсэн бүтээлүүддээ нэлээн хурцаар хөндөж тавьсан нь бий. Жан Поль Сартрын уг бүтээл нь нэлээн шуугиан дэгдээж, багагүй маргаан үүсгэсэн бөгөөд тэрээр уг бүтээлдээ Францын улс төрийн бодлого Алжирт хэрхэн хэрэгжиж байгаа талаар өгүүлсэн бол Ноам Чомски Америкийн засаг захиргааны зүгээс бага буурай орнууд руу чиглэсэн шинэ түрэмгийллийг хэрхэн явуулж байгааг шүүмжилсэн байдаг. Шинэ колончлолын бодлого нь барууны өндөр хөгжилтэй орнууд хуучин колони орнуудаа өөрсдийн хяналтанд шинэ хэв маягаар байлгаж, колончлолын харилцаагаа үргэлжлүүлэх гэсэн санаархалаас үүссэн бөгөөд тэр нь ялангуяа Африкийн ядуу буурай орнуудад төвлөрөн бий болжээ. Энэ талаар Ганийн ерөнхийлөгч асан Кваме Крумах анх хөндөн гаргаж 1965 онд хэвлүүлсэн “Шинэ колончлол ба империализмын сүүлийн үе шат” номондоо асуудал дэвшүүлэн бичиж байжээ. Гэвч өнөөдөр шинэ колончлол нь улам л хүрээгээ тэлж дэлхийн олон улс орон өнгөн дээрээ тусгаар тогтносон хэлбэртэй байвч хэрэг дээрээ өрнөдийн хүчирхэг орнуудын улс төр, эдийн засгийн хяналтанд өөрсдийн бие даасан эрхээ алдчихаад байгаа билээ.

 

Шинэ колончлол нь хүрээгээ тэлэн хөгжихөд өнгөрсөн зууны сүүлийн хагаст бий болсон “Хүйтэн дайн”-ы нөхцөл байдал багагүй үүрэг хүлээсэн бөгөөд дэлхийн тэргүүлэгч гүрнүүд өөрсдийн улс төр, үзэл суртлын нөлөөнд улс орнуудыг байлгахын тулд олон улсын чанартай улс төр, эдийн засаг, санхүүгийн байгууллагуудыг бий болгон түүгээрээ дамжуулан эдийн засгийн хараат байдалд суурилсан үзэл суртлын бодлогуудыг хэрэгжүүлж ирсэн байна. Хэдийгээр “Хүйтэн дайн” дууссан ч гэлээ түүний нөхцөл байдал дээр үүсэн бий болсон улс төр, эдийн засгийн хараат байдлыг хадгалах бодлого нь Шинэ колончлолын үйл ажиллагаагаар үргэлжилсээр байгаа аж. Шинэ колончлолд орсон улс орнууд нь өөрийн үндэстний оюун санааны оршихуйгаа алдаж, уг гарвалынхаа давтагдашгүй хэв маягаа гээж, уламжлалт аж ахуй, үйлдвэрлэлээ үнэгүйдүүлж зөвхөн барууны орнуудын зээлэнд тулгуурласан “өрийн эдийн засаг”-аар амиа аргацаах байдалтай болж нийгмээрээ ядууралд ордог нийтлэг жишигтэй аж. Мөн түүнчлэн соёлын хувьд “цаад эзэд”-ийнхээ нөлөөнд автан үндэсний онцлогоо алдан даган дууриагч, шүтэн бишрэгчдийн эгнээнд ордог байна.

 

Энэ талаар олон улсын төвшинд тодорхой баримт нотолгоон дээр үндэслэн шинэ колончлолын өнөөгийн хандлага, дүр төрх, хэв шинжийг тогтоогоод байгаа билээ. Шинэ колончлол нь дараах хэв маягуудыг бий болгоод байгаа аж. Үүнд:

-Хөгжил буурай орнуудыг үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх, ялангуяа хөдөө аж ахуй зэрэг үндэсний онцлог дээрээ суурилсан аж ахуйгаа хөгжүүлэх зэргээр бие даан хөгжих арга замаа эрэлхийлэх нийгмийн сэтгэлгээгүй болгон зөвхөн өөрсдийнх нь хараат тэтгэмж, тусламжаар амиа зогоох бэлэнчлэх сэтгэлгээнд автуулах.

-Үндэсний баялаг, тэр тусмаа байгалийн баялагийг нь үнэгүйдүүлэх үйл ажиллагааг улс төр, эдийн засгийн бодлогоор хэрэгжүүлэн тухайн улс үндэстний байгалийн баялагийг үнэгүйдүүлэх нөхцлийг бүрдүүлснийхээ дараа өөрсдийн хүсэл, шаардлагад нийцүүлэн олборлох, эзэмших эрхийг нь өөрсдөө авах. Хямд үнээр олборлосон түүхий эдээ үйлдвэрлэлд оруулан нэмүү өртөг шингээснийхээ дараа буцаад өөрсдөд нь зарж борлуулан ашиг орлого олох.

 

-Эдийн засгийн хөгжлөөр сул дорой улс орнуудыг олон улсын чанартай банк санхүүгийн байгууллагуудаар дамжуулан байнгын өрийн дарамтанд байлгаж, үндэсний орлогыг нь зээлийн хүү рүү татаж санхүүгийн хуримтлал, валютийн нөөц үүсгэх боломжгүй болгох.

 

-Улс үндэстний соёлын давтагдашгүй хэв маягийг үгүй болгож “барууны соёл”-ын хэлбэр лүү нийгмээрээ татагдах пропагандаг идэвхтэй явуулан “барууны соёл”-ын хэрэглэгч, даган дууриагч болгох хандлагыг идэвхжүүлэх.

 

-Улс орнуудыг өөртэй засан тогтнох сэтгэлгээний чадамжгүй болгон “барууны үзэл суртал”-ыг шууд хуулбарлан авах сэтгэлгээнд автуулан эрх зүй, соёл, нийгмийн харилцааны бүхий л зүйлсээ “барууны хэв маягт” нийцүүлэн барууны хүчирхэг улс орнуудын нөлөөгүйгээр оршин тогтнохоос өөр ямар ч боломжгүй болгох, ялангуяа эдийн засаг, улс төрийн хараат байдалд байнга байлгах нөхцлийг бүрдүүлэх зэрэг болно.

 

Эдгээр хэв маягуудыг өрнөдийн хүчирхэг орнууд өөрсдийн колонид байсан Африкийн орнууддаа аль хэдүйн хэрэгжүүлчихсэн бөгөөд энэ хандлага дээр нь шинэ колончлолын үндсэн хэв шинж үүсэн бий болжээ. Энэ тухай Кваме Крумах аль тэртээ 1960 -аад оны сүүл үед ноцтойгоор хөндөн тавьж, уг аюулын ирээдүйд учруулах нөхцөл байдлыг хүн төрөлхтөнд сануулсан хэдий ч шинэ колончлол нь улам л хүчээ авч, колончлолын арга хэлбэрээ улам л нарийсгасаар өнөөг хүрчээ. Африк тив рүү анх зам мөрөө гаргаж эхэлсэн шинэ колончлол нь хүрээгээ тэлэн Латин-Америкийн хөгжил буурай орнуудыг үндсэнд нь “эрхшээгээд” байгаа билээ. Энэ хандлага нь Азийн хөгжил буурай орнуудад ч гэсэн хуруу, гараа дүрчихээд байгаа гэдгийг ч өгүүлэх нь илүүц биз. Товчхондоо бол дэлхийн хүчирхэг улс орнуудын эдийн засаг, санхүүгийн нөлөөнд автагдмал болсон улс орон хаана байна тэнд шинэ колонлолын бодлого хэрэгжиж байна хэмээн үзэхэд ер буруудахгүй юм. 

 

Ц.Буянзаяа